Name: Vals geld
Uploaded: 2011-03-14T23:00:00+01:00
Duration: 1 min 18 s
Description: Hoe herken je vals geld? En wat zijn de kenmerken?

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Hoe weet je nou of een bankbiljet echt is of niet? Elk bankbiljet zoals bijvoorbeeld dit tientje, maar ook alle andere bankbiljetten, hebben bijna 40 kenmerken waaraan je kan zien of het echt of vals is.Als je het bankbiljet tegen het licht houdt, dan zie je hier een watermerk. Je hebt hier een glanzende band. Als je het bankbiljet een beetje kantelt, dan zie je, dat het gaat glanzen. Ja, en er zijn ook verborgen kenmerken. Klopt. Daarom hebben we deze speciale lamp. Als je een bankbiljet onder een UV-lamp houdt, dan zie je de spikkeltjes in het bankbiljet oplichten. Je ziet bijvoorbeeld deze vlag, die is eigenlijk blauw. Ja, maar in dit licht wordt het groen. In dit licht wordt het groen ja.En ook die sterretjes krijgen dan een andere kleur?
En die sterretjes krijgen een andere kleur. Er komen hier miljoenen biljetten binnen. Die worden één voor één gecontroleerd en onderzocht door speciale machines om te kijken of ze vies of vals zijn. De valse biljetten gaan naar de politie en die vieze biljetten, die worden versnipperd en als afval weggegooid.

Klas 4/5/6

Oplichters gebruiken steeds vaker WhatsApp om gegevens of geld af te troggelen bij mensen. Hoe werkt dat en hoe bescherm je jezelf tegen WhatsApp-fraude?

Scrollverhaal over online oplichting

Wat is WhatsApp-fraude?

Cryptocurrencies zijn een vorm van digitaal geld. Cryto's worden verhandeld via de blockchain, zonder tussenkomst van banken. Klik op de afbeelding om meer te lezen over de wereld achter crypto's.

Story over digitale valuta

Wat zijn crypto's?

Je geld wordt elk jaar iets minder waard. Dat betekent dat je minder kunt kopen voor hetzelfde geld. Een beetje inflatie is heel normaal. Hoe dat zit, lees je in de story van NPO Kennis.

Story over hoe geld minder waard wordt

Wat is inflatie?

Groep 3/4/5

Als je je zakgeld elke week in je spaarpot stopt, heb je over een tijdje veel gespaard! Weet jij alles van geld? Bekijk de video's en beantwoord de vragen in de geldquiz.

Quiz over verstandig omgaan met geld

Wat weet jij over sparen?

Vals geld

Hoe test je geld?

Papiergeld

Hoe herken je vals geld? En wat zijn de kenmerken?

Geld

Hoe herken je vals geld?

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Leer beter om te gaan met geld met deze video's voor de Week van het Geld!

Programmaheaders

Zeg Gritta, wat is je vraag? Hoe is geld ontstaan? Voordat er geld was, werd er geruild. Bijvoorbeeld: De kippen van Jan leggen meer eieren dan hij op kan eten. Daarom ruilt hij de eieren met Piet die te veel vlees heeft. Maar dat ruilen was ook onhandig: Je moest elke keer onderhandelen, je kon niet altijd krijgen wat je wilde hebben en kon nooit sparen omdat er met bederfelijke dingen geruild werd. Gelukkig kwam er een oplossing: een soort tegoedbon. Eerst in de vorm van zout, dat je wel goed kan bewaren. En later in de vorm van stukjes metaal. Alexander de Grote liet rond 300 voor Christus voor het eerst munten maken van goud. Hij stelde de waarde en het gewicht vast en liet een stempel op de munt drukken. Handig, maar wel een makkelijke prooi voor dieven. Al snel werd het te gevaarlijk om met munten rond te lopen. En daarom kwamen er banken. Daar was je goud veilig. In ruil kreeg je een stukje papier dat ingewisseld kon worden voor je goud en zo ontstond het bankbiljet.

Hoe is geld ontstaan?

Voordat er geld was, werd er geruild. Maar dat ruilen was ook onhandig. Gelukkig kwam er een oplossing: een soort tegoedbon. Eerst in de vorm van zout, dat je wel goed kan bewaren. En later in de vorm van stukjes metaal. Alexander de Grote liet rond 300 voor Christus voor het eerst munten maken van goud.

Tegoedbonnen van zout en stukjes metaal

Ik ben Marco Wind en ik werk bij de Nederlandse Bank. De Nederlandse Bank is een hele bijzondere bank, want het is de enige bank in Nederland die bankbiljetten mag laten drukken, hier in de drukkerij van Johan Enschede in Haarlem. En op dit moment ben ik net even aan het controleren of ze goed gemaakt zijn.
Commerciële banken, de bank die bij jou op de hoek staat misschien wel, kunnen dat geld bestellen bij de Nederlandse Bank als ze het in hun pinautomaat willen stoppen. Je zou denken: “als die banken maar geld blijven bestellen komt d’r toch steeds meer geld in Nederland?” maar dat is niet waar. Geld wat terugkomt bij de banken, omdat mensen het bijvoorbeeld op hun spaarrekening zetten, dat brengen de banken naar de Nederlandse Bank. Wij controleren dan of het wel echt is en ook of nog een keer gebruikt kan worden. In één jaar maken we hier wel 350 miljoen bankbiljetten. Als je al die biljetjes netjes recht achter elkaar zet, dan krijg je een hele lange rij: die rij is dan 35 kilometer lang en dat is ongeveer de afstand tussen Utrecht en Amsterdam. Geld namaken doen mensen natuurlijk, omdat het iets oplevert.
Hoe kan je zien, dat een bankbiljet echt is? 
Tip 1:
Het watermerk. Je legt d’r een papiertje overheen en met een zacht potlood wrijf je zo over het bankbiljet, en kijk eens: je ziet het watermerk nog een keer op je papiertje.
Tip 2:
Je hebt vast al wel eens gezien, dat alle biljetten van 5 of 10 of 20 euro een mooie glimmende zilveren streep hebben met allerlei geheimzinnige tekens erin. Als je aan de achterkant van die streep kijkt en het biljet tegen het licht houdt, zie je allemaal eurotekens en aan de zijkant staat: “20 Euro 20 Euro 20 Euro”.
En tip 3:
In bankbiljetten zitten ook wel een paar dingen die je niet zomaar met het blote oog kan zien. Kijk: zo’n UV-lamp zit ook in een apparaatje waar soms een caissière je bankbiljet wel eens onder legt en dan ziet ze dit: hier zie je allerlei inkten die oplichten onder UV-licht. Kijk: het is eigenlijk net een discobiljet zo! 
Dit zijn 2 namaakbankbiljetten. Bij deze kun je gewoon zien, dat d’r helemaal geen zilveren streep op zit. Ook kun je goed zien, dat in dit papier geen watermerk zit. Het gekke is: je kan heel goed zien dat deze bankbiljetten vals zijn en toch is er gewoon in de winkel mee betaald, want wij hebben het via een bank teruggekregen. Als je toevallig een keer, als wisselgeld bijvoorbeeld, een vals biljet aangepakt hebt, pech, het wordt niet door ons geruild. Had je maar op moeten letten!
Als het niet erg vindt, ga ik nu weer verder, want tijd is tenslotte geld!

Hoe wordt papiergeld gemaakt? 

Hoe wordt papier geld gemaakt? Hoe weet je of geld wel echt is?

De Nederlandse bank

Alles kost geld: je eten, kleren, naar de film gaan. Deze reportage kost geld. Kortom: we hebben er allemaal elke dag mee te maken. Maar waar komt ons geld vandaan? Wie maakt het en wie past erop? 

Eelco, we zien hier bij de Nederlandse Bank, jullie zijn geen gewone bank hè? Klopt, want je kan bij ons geen geld pinnen, je kan bij ons niet sparen, je kan geen rekening openen; eigenlijk zijn wij de bank van de banken zoals bijvoorbeeld ABN-Amro, ING, Rabobank, die hebben natuurlijk ook een bank nodig en dat zijn wij. Dus zij hebben een rekening bij jullie?Zij hebben een rekening bij ons.
En wat doen jullie dan precies? Wij zorgen ervoor, dat de mensen vertrouwen in het geld hebben. Dat het geld dat ze op een bankrekening storten, dat dat daar veilig is en ook heel belangrijk: dat er natuurlijk genoeg bankbiljetten in omloop zijn en dat ze schoon zijn, en echt. Er komen hier miljoenen biljetten binnen. Die worden één voor één gecontroleerd en onderzocht door speciale machines om te kijken of ze vies of vals zijn. 
De valse biljetten gaan naar de politie. En die vieze biljetten, die worden versnipperd en als afval weggegooid. Ja, raar idee eigenlijk hè, dat we geld weggooien. Er komt hier trouwens nieuw geld voor in de plaats, dat laat de Nederlandse Bank maken in een speciale drukkerij. Papier, maar dan van katoen. Daar zit al een watermerk en een glanzende band op. Er wordt tegelijk op de voor- en achterkant van het papier geprint. Dan gaan er speciale platen over waardoor extra inkt op het papier komt te liggen zodat je de inkt kunt voelen. Snijden en klaar! Dus eigenlijk was dit ooit gewoon papier, maar nu is het geld waard? Nu is het geld. Hoeveel kost het om dit te maken? Nou, heel precies weet ik het niet, maar ga uit van ongeveer 10 cent om een bankbiljet te maken. En het kan wel 500 Euro waard zijn! 
Vroeger was er geen geld, mensen ruilden dingen met elkaar als ze iets wilden hebben. Bijvoorbeeld een kip tegen vijf broden. Maar ja, zo’n brood, dat ging na een paar dagen schimmelen en dan was het niks meer waard. Toen gingen mensen betalen met schelpen, want schelpen, die blijven lang goed, die kun je lang bewaren. Maar ook met die schelpen waren problemen, want op de ene plek kreeg je er bijvoorbeeld drie broden voor en op een andere plek maar één brood. Dus gingen mensen betalen met gouden en zilveren munten, want die blijven overal en altijd veel waard. 

Hier bij de Nederlandse Bank hebben ze ook heel veel goud. Dat ligt in de Goudkluis, daar mag niemand zomaar bij komen, want het is écht goud dus hè. Het is miljarden waard, dus dat beschermen ze goed. Nou Jurre, hier zijn we dan in de Goudkluis. Wow! Dat is écht goud? Dat is allemaal echt goud. Dat heb ik nog nooit gezien in het echt. Nee, dat kan ik me voorstellen. Hier komen ook niet veel mensen. Hoeveel is één zo’n baksteentje waard? Nou, zo’n baksteentje zoals jij het noemt, dat noemen wij een goudstaaf of een goud-baar en die is ongeveer 400.000 Euro waard. Eén zo’n goudbaar. En als je al het goud van de Nederlandse Bank bij elkaar optelt, hoeveel is dat waard? Al het goud dat wij hebben, dat is 20 miljard Euro waard. 20 miljard Euro? 

Wie is de eigenaar? Dit is van de Nederlandse Staat, dus eigenlijk van ons allemaal zeg maar. Dus ik kan er één meenemen? Nee, dat niet! Maar wat gebeurt ermee? Het is een soort reserve en heel af en toe verkopen we wat goud. En wat gebeurt er met het geld dat dat oplevert? Dat geld, dat gaat naar de Schatkist, naar de Minister van Financiën, en die kan daar allemaal goede en nuttige dingen mee doen. Bijvoorbeeld een school bouwen? Bijvoorbeeld een school bouwen. 
Nu hebben jullie niet alleen goud, maar ook bankbiljetten? Ja, heel veel bankbiljetten. Volgens mij zitten hier briefjes van 50 in en lijkt het erop dat er één zo’n doosje 500.000 Euro zit! En als je nou zo’n hele pallet neemt van briefjes…Dus dat hele blok hier? Ja, dat is 40 miljoen Euro waard. 40 miljoen? 40 miljoen! En het staat hier helemaal vol? Ja. Als je deze hele kluis bij elkaar zou tellen, heb jij enig idee? Weet je wat Jurre, jij gaat rechts tellen en dan begin ik links. Oké. En dan komen we elkaar straks weer tegen en dan tellen we het samen op, ja? Oké, ja. 40, 80, 120, 160, 200, 240…

De Nederlandse Bank

De Nederlandse bank is niet zomaar een bank. Deze bank zorgt ervoor dat er genoeg bankbiljetten in omloop zijn en dat deze ook echt zijn. Ook beheert de bank de Goudkluis. 

Wat doet de Nederlandse bank?

Wij zijn bicolor. Tenminste als je je portemonnee bij je hebt waar euromunten in zitten. Sinds de invoering van de euro zijn wij bicolor. Onze euromunten bestaan namelijk uit 2 kleuren. Dan vraag ik me altijd af: hoe krijgen ze dat voor elkaar? Is het geboord, gezaagd, gestanst of gelijmd? Ik weet het niet. Tot voor kort werden alle munten alleen met de hand ontworpen en gegraveerd. Eerst werd het ontwerp gemaakt en vervolgens met de hand op een gipsmodel gegraveerd. Precisiewerk op de vierkante mm. Dat gipstablet ging dan in een soort, je zou het nu een kopieerapparaat noemen, een apparaat van begin vorige eeuw en het doet het nog steeds. Het gipstablet wordt afgetast met een passertje en elk ribbeltje wat hij voelt geeft hij verkleind door aan de frase. De frase maakt dan de afdruk in de muntstempel. De muntstempel gaat naar de muntpers en daar werden munten mee geslagen. Inmiddels worden munten ook digitaal gemaakt. Een geheel nieuw procedé. Er wordt een afbeelding in de computer gemaakt. Dat kunnen we nu helaas niet zien omdat ze bezig zijn met een nieuw geheim ontwerp. Maar ik heb wel een voorbeeld van een andere munt. Die digitale afbeelding wordt naar de computerlaser gestuurd en daar wordt een stempel gemaakt. Dit is die laserkamer, daar mogen we ook niet in, omdat ze net bezig zijn de nieuwe munt in te laseren. Maar ik kan je uitleggen hoe het werkt. Laagje voor laagje wordt door die laser precies op het juiste moment aan en uit te zetten, die afbeelding als het ware ingebrand. Duizenden laagjes achter elkaar. Dan krijg je uiteindelijk zo'n stempel. Maar hoe zit het nou met die bicolormunten? Ik heb hier de zogenaamde rondellen, dat zijn blanco ongestempelde munten. Dit is de nikkelkleurige kern van de munt en de koperkleurige rand. Ze passen wel in elkaar, maar blijven niet in elkaar vast zitten. Pas in de muntpers wordt het 1 munt. Dit is de muntpers voor speciale munten voor verzamelaars. Die zal 1000 per uur slaan. Voor dagelijks werk worden de muntpersen gebruikt die er wel 40.000 per uur kunnen slaan. Wat is het principe? Zowel bovenin als onderin zit er een stempel. De ring en de kern worden in een muntring geplaatst en daar past de rondel precies in zodat het geen kant uitkan. Vervolgens wordt er met een kracht van 2000 kg de stempel in de rondel geslagen. Wat gebeurt er dan met die bicolor? Door die enorme kracht zetten zowel de ring als de kern uit en klemmen zich aan elkaar vast. Dus geen lijm, geen schroeven, geen ribbels, gewoon brute kracht. Dit is die geheime munt. Die wordt in een hele kleine, super speciale oplage gemaakt. Ga weg! Het is nu al van onschatbare waarde. Nou jullie krijgen de primeur. De eerste echte bicolor Klokhuis munt. Geslagen door de koninklijke Nederlandse munt en daar ben ik nou trots op.

Hoe wordt de euromunt geslagen?

Muntgeld wordt tegenwoordig vaak digitaal ontworpen. Het onderwerp wordt vervolgens met een stempel op een munt geslagen. Maar hoe werkt dit precies en hoe kan het dat een munt soms twee kleuren heeft? 

Een munt met twee kleuren

Oke. Hier is de gleuf. Ja, ik heb een vraag. Waar komt het geld uit de pinautomaat eigenlijk vandaan? Ik zal snel kijken. Als het goed is komt je nu geld uit. Oh! Dat ging heel snel. En we zijn niet met zijn tweeën, je hebt iemand meegenomen. Ja, als zij er niet is, kan ik mensen niet volgen. Want ik ben slechthorend. Oke, duidelijk. Meiden, ik vind het gezellig. We gaan naar binnen, zoek naar het antwoord. Ja. Die kant op. Waar moeten we zijn? Follow me, let's go. Die kant op. MUZIEK Hoi. Dit is een pinautomaat. Hierboven is het gedeelte waar je je pasje invoert. Hieronder, in de kluis zit al het geld. Oke... Wauw! Wat zie je? Ik zie helemaal geen geld. Ik zie allemaal dozen. Hallo! Waar is het geld? Het geld zit in de geldcassettes. Die stoppen we in de automaat. Wacht effe, dit is een nieuwe cassette. Waar komt DIT het geld dan weer vandaan? Van de geldcentrale. Kunnen wij daar naartoe misschien? Ja, dat kunnen we zeker doen. MUZIEK Oke... Daar zijn we dan. Ja. Het geldcentrum. Poen! Dit komt uit de pinautomaat en dat gaan we nu openmaken. Zeker. Oh, dat is niet zo veel. Nee, dat is niet zo veel maar het moet wel geteld worden. En daarna gaan we het weer vullen voor dezelfde klant. Het vullen gebeurt met een sorteermachine. Het geld komt van allerlei verschillende winkels. Al die biljetten worden geteld en gesorteerd. Daarna worden de cassettes weer gevuld. Zet die maar hier neer. We gaan bakken vullen? We gaan vullen. MUZIEK Oeps! Sjips! Alsof we genoeg hebben, who cares. Is dit wel vaker gebeurd? Tuurlijk. Kan gebeuren, toch? Goed zo. Hoppa. Wat ik me wel nog afvraag... Hebben jullie daar zoveel geld hier, of... hoe zit dat? Nee, als wij geld tekort komen bestellen we dat bij de Nederlandsche Bank. Daar hebben ze een enorme grote kluis. Dat moeten wij zien. Maar daar kom je niet zomaar binnen. Streng beveiligd hier. Dat moet ook wel. Ja, veel cash. Let's face it. Alstublieft. Ja. Ja, er ligt hier inderdaad veel geld. En dus ook het antwoord op Isa's vraag. Oh god, ja. Oke, kom Isa. Tadadadaaaaaaaa... Ik help je. Trekken. Ja. En... Daar is het geld! O nee, een man. We dachten dat we geld zouden vinden. Ik ben heel veel waard. Je bent heel veel waard. Dit is Isa. Wat is je vraag? Wat speelt zich achter een pinautomaat af. Precies, waar komt het geld vandaan. Kom verder. Ja! Staat de thee klaar? Ja, en de koffie ook. Welkom. Dank je. Het ruikt hier naar geld. Het ruikt hier naar geld, he. Heel gek geurtje. Ja, dat kan kloppen. Zo ruikt het dus om rijk te zijn. MUZIEK Jemig, man. Je zou denken, dit zijn allemaal koekjes of zo. Maar dit is allemaal geld? Allemaal geld, allemaal bankbiljetten. Wauw... Hoeveel geld is hier eigenlijk in totaal? Ja. Hier liggen miljarden aan geld. Hoeveel is één zo'n pallet bijvoorbeeld? één pallet is 20 miljoen waarde aan nieuwe biljetten. Dat is veel geld, he? Ja! Is hier wel eens een diefstal geweest? Gelukkig niet. Je hebt kunnen zien hoe lang het duurde voordat je eindelijk hier binnen kwam. Dus je gaat tig deuren door, tig hekken. Je kan nooit alleen naar binnen. Het is eigenlijk onmogelijk om hier iets te doen. Zijn dit allemaal nieuwe biljetten? Hier op de pallets wel. Kijkt, de letter N: nieuw. En we hebben ook heel veel gebruikte biljetten. Het gebruikte geld is het geld waarmee je betaalt als je boodschappen doet. Dat gebruikte geld gaat via de winkel naar de bank. Wat wij hier gaan doen, is alle biljetten tellen en controleren. Als iemand een biljet gebruikt als boodschappenbriefje... vinden wij dat dat niet meer in jouw portemonnee mag komen. Waarom wassen we de vuile biljetten niet? Wassen wordt echt een probleem. Dan moet je ze natmaken. Dan beschadigen ze. We gaan precies de inhoud van EEN geldbox... 8000 bankbiljetten sorteren. Zelf een keertje doen? Mag je die hierboven opzetten. Ja. MUZIEK Isa, alle biljetten die je net in de machine hebt gestopt... gaan heel snel, 2000 biljetten per minuut... worden die allemaal gecheckt op een hele hoop onderdelen. Ben ik heel vuil, dan verdwijn je in de prullenbak. Dan wordt je versnipperd. Wat erg! Steeds kleiner, zie je dat. Welke biljetten worden het meest vernietigd? De euro 5 wordt het meest vernietigd. Wat zielig. En de euro 500 het minste. Een euro 500 die krijg je en die raak je eigenlijk nooit meer aan. En een euro 5, die gaat naar de winkel toe, naar de supermarkt... je koopt er een broodje voor. De kassière geeft hem weer aan iemand als wisselgeld. Die gaat snel van hand tot hand. Rob, ik heb in de wandelgangen gehoord... dat er ook een goudkluis is hier. Is dat een stille hint om er ook naartoe te gaan? Eigenlijk wel. Zullen we dat dan maar doen? Willen we naar de goudkluis. Ja. Wauw. Dus dit is waar al het goud ligt? Let op... Oooooh!!! De Nederlandse Bank heeft voor in totaal... 21 miljard aan goudvoorraad. Een derde daarvan ligt in Amsterdam, en derde in New York... en een derde in Ottawa en Londen. Let's go. Ahum... ZE JOELT. Goud, goud, goud, goud... goud. Ja! Dat is toch bizar. Oooohhhh... Ik voel me heel erg blij dat ik nu goud zie. Het is mooi, he. Ja. Het is veel mooier dan geld, vind ik. Toch wel, he. Ja. Waarom zie je niet vaker de mensen gewoon loopt met goud? Met goud kon je vroeger veel betalen. Tegenwoordig is het meer een soort machtsmiddel. Landen hebben goud. Als er ooit iets is, kunnen ze goud verkopen. We gaan nu opbeuren, optillen. Optillen. Denk om je vingers. Ah, ik krijg het niet opgetild! Hahaha! 12,5 kilo weegt-ie. Hoeveel geld is het waard? EEN zo'n goudbaar is nu denk ik 450.000 euro. Ohhh... Je kan gewoon een huis kopen met EEN zo'n ding. Ja. Neem jij die mee, dan neem ik deze. Hop. Dat gaat niet lukken, oh! Ik heb nog nooit zoveel geld gezien. En volgens mij hebben we antwoord gevonden op jouw vraag. Ja, dat klopt. Zullen we een lekker drankje doen nu? Ja. Ik betaal wel. Ik betaal de rekening. Komt helemaal goed. Je mag alles bestellen wat je wil, oke?

Waar komt het geld uit een pinautomaat vandaan?

Isa en Tess nemen een kijkje bij de geldcentrale en De Nederlandse Bank. Hier is een kluis met de goudvoorraad van Nederland.

Een kijkje bij de geldcentrale

Waar komt het geld uit een pinautomaat vandaan? 

Hoe komt het eigenlijk dat ons geld er meestal wel gewoon goed uitziet? En dat we niet vlekken, scheuren of plakband op onze biljetten hebben? Zorgen voor goed geld; hoe doen ze dat?
Wij betalen met eurobiljetten. In Nederland worden die uitgegeven door De Nederlandsche Bank hier in Amsterdam. Zij beheren de voorraad minder dan een tiende van ons geld bestaat uit cash. Dat zijn dan munten en bankbiljetten. 
Maar dat kleine gedeelte is wel belangrijk omdat we er nog steeds onze kleine aankopen mee doen. Een patatje in het zwembad, blikje bij de pomp, appels op de markt. Geld, dat moet rollen. De centrale banken zorgen er daarom voor dat er altijd genoeg cash geld in omloop is. In de Europese Unie en de landen eromheen zijn er alleen al 21 miljard eurobiljetten en in Nederland zijn dat er tussen de 300 en de 400 miljoen. En een deel daarvan ligt hier achter deze deuren. 
Alle Nederlandse banken kunnen eurobiljetten in omloop brengen. Dit gebeurt vooral via pinautomaten. Mensen die gaan vervolgens dat geld uitgeven en doordat ze dat uitgeven, komt het uiteindelijk weer bij de banken terecht. De bank sorteert het geld. De goede biljetten, die kunnen nog een keer gebruikt worden. Maar wat te veel is en de biljetten die beschadigd zijn, die gaan terug naar de Nederlandsche Bank. 
Al die biljetten van al die banken, die komen hier binnen. In dit soort transportunits. In zo'n transportunit zitten 16 boxen. In een zo'n box zitten 8000 biljetten. Dat is een beetje afhankelijk van wat voor bedrag hierin zitten. Maar dat hier zit dus gewoon gauw al miljoenen euro's in zo'n transportunit. En al dat geld, dat wordt hier dus allemaal gecontroleerd. 
Ze zijn hier nu bezig met biljetten van 20 euro. Die worden hier achterin de machine gecontroleerd en geteld. Dat gaat zo snel dat het eigenlijk niet te zien is met het blote oog. Er wordt gekeken naar kleur, maat, gekreukeldheid van de biljetten en natuurlijk de echtheid van de biljetten. En hier achterin de machine gaat dat zo snel dat er wel 2000 biljetten per minuut gecontroleerd kunnen worden.
Die biljetten, die moet uiteindelijk weer machineleesbaar zijn zoals dat heet. En dat houdt in dat ze goed genoeg moeten zijn om gebruikt te kunnen worden in de pinautomaat. De afgekeurde biljetten worden eerst precies geteld. Daarna gaan ze als waardeloos papiertje de versnipperaar in. Ja. En dit is dan wat ervan overblijft, een gigantische berg met versnipperd geld en dat wordt dan samengeperst tot een soort worst. Dat komt er dan zo uit te zien en je ziet alleen nog aan de kleur dat het ooit geld is geweest. 
Het mooie schone gladde geld gaat hier weer de kluis in. En daar blijft het ook liggen totdat de bank het weer nodig heeft. 
Zo doen ze dat dus: zorgen voor schoon geld.

Hoe blijft ons geld schoon?

Bankbiljetten worden door banken verspreid via pinautomaten. Gebruikt geld komt ook weer bij de bank terecht. Daar wordt door machines gekeken of de briefjes nog goed zijn. Beschadigde biljetten gaan de versnipperaar in.

De Nederlandsche Bank zorgt voor schone biljetten

Patatje is klaar. Lekker, dank je wel! Wat krijg je van me? 1,90 euro, alsjeblieft. Kan ik betalen met bitcoins? Tuurlijk, kan wel. Top.
1 euro 90... Ja? Alstu.
Dank je wel. Kijk, dat is dus superhandig, betalen met bitcoins. Maar let op, iedere keer dat je iets afrekent met bitcoins, moet je ook extra bitcoins betalen als transactiekosten. Die staan hier heel klein. 5,70 euro. Best duur. Dus bitcoins worden vooral gebruikt om mee te investeren, dus als je geld over hebt. Want als je 't dan verliest mis je 't niet zo. Maar misschien is dit in de toekomst de manier om je patatje te betalen.
Dank je wel, he. Eet smakelijk.
De naam 'bitcoin' betekent eigenlijk munt van enen en nullen. Dus het is een codemunt. En iedere bitcoin is een uniek rijtje van 34 letters en getallen.
En het gekke is... Die code bestaat alleen maar op de computer.
Je kunt 'm niet vasthouden. En zo'n code kun je dus kopen op de computer en die kan je naar iemand sturen om te betalen. Meer is 't niet.
Bitcoin is dus een systeem op internet om codes te versturen.
Maar 't is zo gemaakt dat je niet zelf een code kan bedenken en je kunt ook niet dezelfde code twee keer versturen. Daardoor lijkt 't dus op geld. Want dat kun je ook niet maken en ook niet twee keer uitgeven.
Hier zien we dus een echte bitcoinbetaling. 0,00181375 bitcoin. Dat klinkt niet heel veel, maar hoeveel euro is dat? Dat is op dit moment ongeveer 25 euro, maar dat kan elk moment verschillen. Het hangt af van de bitcoinkoers.
Als ik nu iets wil kopen, betaal ik met cash geld, met mijn pinpas, via internet of met een betaalapp. Bij de bitcoin heb ik dit dus allemaal niet nodig.
Nee, het leuke aan bitcoin is dat je je eigen bank bent. Je kan transacties doen over het internet over de hele wereld zonder tussenkomst van een bank.
Wie controleert dat dan? Er zit dus geen bank meer tussen.
Nee, het bitcoinnetwerk controleert zichzelf. Alle computers in een bitcoinsysteem controleren de regels. Daardoor kan je niet valsspelen.
Dus al deze transacties zijn openbaar. Ik kan hier zien dat iemand in Japan geld over heeft gemaakt naar iemand in Amerika. Ja, alle transacties zijn openbaar.
Alleen is het moeilijk aan zo'n code te zien of het een Japanner of Amerikaan is.
Waarom zijn bitcoins eigenlijk iets waard?
Waarde is eigenlijk een kwestie van vraag en aanbod.
En het bijzondere aan bitcoins is dat er nooit meer dan 21 miljoen op de markt komen.
Dus dan ontstaat er op een gegeven moment een soort schaarste.
Klopt, hoe meer mensen de bitcoin willen, hoe hoger de waarde.
Daan, zeg eens eerlijk, denk jij dat dit het geld van de toekomst wordt?
Gaat dit geld dan verdwijnen? Nee, het zal een tijdje naast elkaar blijven bestaan.

Wat zijn bitcoins?

Bitcoins worden het geld van de toekomst genoemd. Elke bitcoin is een uniek rijtje van 34 letters en getallen. Alle computers in het netwerk controleren de betaling die gedaan wordt met deze valuta.

Digitaal geld op basis van code

Waarom kopen we vaak iets nieuws?

Veel mensen kopen graag nieuwe spullen. Maar is het niet gek dat we vaak iets nieuws aanschaffen voordat het oude kapot of versleten is?  

Voordat het oude stuk is

Hoihoihoi! Youtuben lijkt leuk, niet zo ingewikkeld. En je kan er ook nog eens geld mee verdienen.	Ik heb genoeg geld verdiend om mooi te kunnen leven. Je camera aanzetten, leuke filmpjes opnemen en dan het geld binnen laten stromen. Roel, jij hebt allemaal Youtubers gesproken, en zo werkt het niet, he? Nee, ik dacht net als jij dat het makkelijk was. Heel veel mensen proberen het, maar er zijn maar een paar die het lukt. Youtubers die het lukt geld verdienen, doen dat met een paar dingen: Een: views.	Ze verdienen geld met advertenties. Dus is het belangrijk hoe vaak een video wordt bekeken. Hoe meer views je hebt hoe meer geld je krijgt. Maar van views alleen kun je als Youtuber niet leven. Daarom maken veel van hen reclame, waar ze dan voor betaald worden. Je hebt campagnes met merken en daar verdien je veel geld aan. Ik verdien aan de promo…vijf keer meer dan naar de views. Na de 100.000 abonnees, kregen wij voor een video volgens mij 3000 euro. En daarnaast heb je dan nog alle andere dingen die Youtubers doen. Zoals muziek maken, optreden, boeken schrijven. En: fanspullen. Dit is mijn wagentje. Hier zit de schappen achter. Mooie glasplaten. Dus als je alles bij elkaar optelt, views, reclame-campagnes en dingen die ze er naast doen...is het dan makkelijk geld verdienen als Youtuber? Ik verdien gewoon iets per maand want echt niet specta is. Ik moet ook zuinig doen met boodschappen. Het is niet makkelijk geld verdienen. Nee, makkelijk is het niet, ze moeten echt keihard werken, ze moeten zeven dagen per week filmpjes maken en uiteindelijk verdienen is niet heel veel meer dan de meeste mensen. Klaar! Bedankt voor het kijken!

Hoe verdienen YouTubers geld?

Bekende vloggers zoals Dylan Haegens en Enzo Knol verdienen hun geld met YouTube. Maar dat is helemaal niet zo makkelijk als het misschien lijkt.

Views, reclame en merchandise

Winst? Wat is winst? Stel, het is een hete dag en je hebt dorst. Net als je vrienden. Dorst! Dorst! Dorst! Dit is een kans om geld te verdienen. Ti-tjing! Je koopt een fles siroop voor 1,50 euro...en tien plastic bekertjes voor 50 cent. In de keuken pak je een kan kraanwater, dat betalen je ouders. De kosten om de limo te maken zijn dus 2 euro. Lekker goedkoop! Je vraagt 1 euro per bekertje, dat is lekker veel! He he! Het loopt als een malle! Je verkoopt helemaal uit, alle tien de bekertjes! Tien bekertjes verkocht, dat is 10 euro in de pocket! Is dat nu je winst? Nee. Wat je binnenkrijgt, heet omzet. Om je winst te berekenen trek je de kosten daar vanaf. Dus: Een omzet van 10 euro.	Min de kosten van 2 euro. Dat is 8 euro winst! Best lekker verdiend! Hoera! Een echte winkel doet ongeveer hetzelfde. Maar die heeft meer kosten: een gebouw. Personeel. Transport. En nog veel meer dat ook allemaal betaald moet worden. Daar heb jij gelukkig nog geen last van. Hoera! Een ding is altijd hetzelfde: Je omzet min je kosten, dat is je winst!

Wat is winst?

Als je 10 bekertjes limonade verkoopt voor 1 euro heb je aan het einde van de dag 10 euro verdiend. Toch? Nee, je moet er eerst de kosten voor de siroop en bekertjes aftrekken. Wat overblijft is je winst.

Omzet min kosten

Prijsbepaling...wat is dat? Stel...Je krijgt de kans om goedkoop een partijtje pinguïns te kopen. Daar zie je een kans om eens lekker geld te verdienen! Je gaat de pinguïns doorverkopen! Maar wat vraag je nu voor een zo’n pinguïn? Hoe bepaal je de prijs? Eerst bereken je wat je hebt uitgegeven. Je hebt de pinguïns ingekocht...Je hebt ook een kraampje gehuurd...En je maakt reclame. En je hebt zelf gewerkt. Da’s ook niet gratis. In totaal heb je 5 euro uitgegeven, dus per pinguïn is dat 1,25 euro. Dat is de kostprijs. De prijs bepaal je door bij de kostprijs nog een bedrag op te tellen. Dat noem je de marge. Die marge is je winst. Je mag zelf weten hoe groot die marge is. Je kunt de pinguïns natuurlijk lekker duur maken. Hoe groter je marge, hoe meer winst. Maar als jouw pinguïn te duur is, koopt niemand hem natuurlijk. Zeker niet als jouw concurrent ook pinguïns verkoopt...voor €2 per stuk. Dan verdien jij helemaal niets. Daar kun je dus beter net onder gaan zitten. Je kunt jouw pinguïns natuurlijk ook mooi verpakken. Dan willen mensen er ook wat meer voor bepalen. Net als voor een pinguïn van een duur merk. Als de pinguïns overal uitverkocht zijn, terwijl nog veel mensen een pinguïn willen hebben, dan kan de prijs stijgen. En voor een heel bijzondere pinguïn....betalen mensen ook veel meer.

Wat is prijsbepaling?

Als je een product verkoopt, wil je daar natuurlijk winst op maken. Dat doe je door een bedrag op te tellen bij de kostprijs: de marge. Maar niet te veel, want anders gaat iedereen naar de concurrent!

Hoe hoger de marge, hoe meer winst

Investeren....wat is dat? Stel…je kan heel goed taarten bakken en je wilt graag een taartfabriek beginnen. Want dan kun je lekker veel geld verdienen! Eerst moet je een gebouw kopen...en machines...en er moeten mensen in werken. Die doen dat ook niet gratis. Daarvoor heb je geld nodig. Maar dat heb je niet. Dan krijg je een idee. Je moet investeerders gaan zoeken. Investeerders zijn rijke stinkerds...die jouw taartfabriek ook een goed idee vinden en die jou daarvoor geld willen geven. Maar, dat doen ze niet zomaar! In ruil daarvoor willen ze een deel van jouw winst! Zodat ze – als de fabriek lekker loopt uiteindelijk hun geld weer terug verdienen...en meer! Eerst willen de investeerders dat je je idee opschrijft in een plan...zodat ze goed in kunnen schatten of je taartfabriek een succes wordt…of een grote mislukking. Want als jij geen winst gaat maken, dan zijn ze hun geld kwijt. Investeerders moeten geduld hebben. Soms duurt het heel lang voor ze hun geld terug verdienen en winst maken. Daarom krijgen ze een contractje waar alle afspraken in staan. Dus als er straks lekker veel taarten verkocht worden...dan ben niet alleen jij blij…maar de investeerders ook!

Wat is investeren?

Als je begint met een bedrijf heb je nog geen geld verdiend. Je hebt dus mensen nodig die je geld geven voor een gebouw, machines en personeel. Investeerders geven je geld voor je bedrijf, maar delen ook mee in de winst.

Geld geven aan een bedrijf in ruil voor winst

En uw gastvrouw van vandaag is Janouk Kelderman. Hallo, daar zijn we weer met een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een minuut zijn te beantwoorden, uit te leggen of op te lossen. En de vraag van vandaag is: waarom geef je eigenlijk fooi? Tot de Tweede Wereldoorlog krijgen mensen die in cafés en restaurants in de bediening werkten geen salaris. Ze leefden van de fooi. Dat is toch bizar? Gelukkig kwam er na de oorlog een minimumloon, dat werd verhoogd met bedieningsgeld. Dat was een extra verplicht bedrag dat op de rekening van de klant kwam te staan. Eigenlijk een soort verplichte fooi. Nu is fooi gelukkig niet meer keihard nodig. Het is gewoon een leuk extraatje. We geven niet alleen fooi als we uit eten gaan, maar ook in de taxi, in hotels en natuurlijk aan de krantenjongen met oud en nieuw. Maar weet je wat nou zo gek is? We geven geen fooi in gewone winkels. Terwijl dat personeel er toch ook alles aan doet om jou goed te helpen? Fooi geven we om te laten merken dat we tevreden zijn over de service. Maar hoeveel geef je nou precies? 5 tot 10% van de totale rekening is normaal. En vaak rond je dat bedrag dan af. Te veel fooi is niet goed. Dat kan arrogant overkomen, maar te weinig of geen fooi geven is ont done. Als je bijvoorbeeld in Amerika geen fooi geeft heb je kans dat je wordt uitgescholden. Daar is het echt superonbeschoft om geen fooi te geven. Maar in Japan is het weer heel onbeleefd. Als je daarvoor je geeft zeg je eigenlijk dat je denkt dat het restaurant niet goed draait. De beste tip om een dikke vette fooi te krijgen is natuurlijk heel aardig en beleefd zijn en ongevraagd iets extra's doen. Bijvoorbeeld een bakje water voor de hond. Zo, dat was hem weer.  Tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom geven we fooi?

In restaurants en cafés betaal je vaak iets meer dan het bedrag op de rekening. Dat noem je een fooi. Maar wist je dat het personeel in de horeca vroeger helemaal geen salaris kreeg en rond moest komen van de fooien?

Een extraatje voor de service

En uw gastheer van vandaag is Bart Meijer. Welkom bij Waarom Daarom. Vragen die in 1 minuutje zijn te beantwoorden, zijn op te lossen of uit te leggen. En de vraag van vandaag is: Waarom heeft een spaarpot meestal de vorm van een varken? Ja waarom eigenlijk? Vroeger hadden heel veel mensen dieren bij hun huis lopen. Kippen voor de eieren, een koe of een geit voor de melk, een schaap voor lekkere, warme wol een paard om op te rijden, maar ook varkens werden aan huis gehouden. Voor het vlees natuurlijk. Een varken werd als jonge big gekocht en daarna langzaam vetgemest. Daarvoor spaarde mensen eigenlijk het hele jaar voedsel op. Varkens zijn alleseters. Dus alle restjes uit de keuken gingen zo erin. Door al het vetmesten groeide de big uit tot een lekker vet varken. Aan het einde van het jaar, als er minder eten van het land kwam en het winter was, werd het vette varken geslacht. Dat leverde heel wat lekkere maaltjes op. Worsten, karbonades, hamlapjes: alles werd opgegeten. Zelfs de wangen, zelfs de poten, zelfs de staart. Meestal kon een familie de hele winter van het varkensvlees eten. Een spaarpot werd net als het varken dat mensen aan huis hielden. Het hele jaar zet je kleine beetjes geld opzij voor het moment dat je het geld goed kan gebruiken. Daarom wordt een spaarpot vaak in de vorm van een varken gemaakt. Een ouderwetse, traditionele spaarpot is trouwens van aardewerk gemaakt. Hij heeft een gleuf waardoor je de muntstukken er zo in kunt schuiven. Wist je dat spaarvarkens vroeger geen manier hadden om het geld eruit te halen? Je moest het varken dan kapot slaan om je geld eruit te krijgen. En als je dan een heel lief, mooi, schattig, klein spaarvarkentje had, dan is het best wel even slikken. Tegenwoordig hebben spaarpotten vaak een gat aan de onderkant. Wel zo handig. Je hebt ze in alle soorten en maten, maar er gaat natuurlijk niks boven een varken. Dat was hem weer, Waarom Daarom. Tot de volgende keer!

Waarom heeft een spaarpot meestal de vorm van een varken?

Het hele jaar door kun je muntjes opsparen, door ze in een spaarpot te verzamelen. Meestal hebben die spaarpotten de vorm van een varken. Waarom eigenlijk? 

Een oude traditie

Het is natuurlijk goed om aan het milieu te denken, maar je moet ook een beetje om de centen denken. En daarom heb ik weer een mooi rekensommetje gemaakt. Met een zandloper. Even kijken of er iemand thuis is. Weet u wat u hiermee kan besparen? 
Geen idee.
Dat zal ik een even gaan vertellen. We gebruiken 120 liter kraanwater per dag per persoon. Om af te wassen, om te koken, voor het toilet en natuurlijk ook om te douchen. Het water om te douchen wordt verwarmt door gas te verbranden en dat doet dit apparaat: de cv-ketel. Je verbruikt tijdens het douchen niet alleen water maar ook gas. Stichting Milieu centraal heeft uitgerekend dat we gemiddeld 8 minuten onder de douche staan. In die 8 minuten douchen stroomt er 63 liter water over ons heen. Dat zijn dus 63 van dit soort pakken. Dit zandlopertje geeft precies 5 minuten aan. Als je er dan onderuit zou gaan, scheelt dat 3 minuten. Dat zijn 23 pakken per keer. Dat zijn 130 pakken per week en 6800 pakken per jaar! Dat is dus 6800 liter water! Kijk eens. Hoeveel mensen wonen hier?
4. 
Als die zich allemaal aan dat zandlopertje houden, dan bespaar je 4 x 6800 liter water en gas is 120 euro. Of je trekt gewoon de stekker van de cv-ketel eruit. 

Hoeveel kun je besparen bij het douchen?

We douchen gemiddeld acht minuten per dag en verbruiken dan 63 liter water. Als we per dag drie minuten korter zouden douchen, zou je in een jaar 30 euro per persoon besparen! 

Bespaar geld door korter te douchen

Ra ra ra, wie is het Willem Wever-kind? Is een beetje te jong denk ik, he. Wie is het? Steek je hand maar de lucht in. Wat is je vraag dan? Wat doen ze allemaal bij de Voedselbank? En jij wil dat weten omdat? Nou ja, ik weet al wel wat van de Voedselbank...alleen, ja, hoe dat allemaal in het proces gaat dat weet ik nog niet. Dus dat lijkt me wel leuk om te weten te komen. En daarom zitten we hier bij jullie, he. Want we gaan naar de Voedselbank voor jullie. Waar hebben we trek in? Chocola! Pannenkoeken! Poffertjes! Pindakaas met nootjes. Beh! Dat is mijn lievelings! Hoe kun je niet van pindakaas houden? Hands together als je akkoord bent. Vigo is niet akkoord. Oke, we gaan hem inleveren. Dit willen we eten. Kan dat? We zullen gaan kijken wat er weer is bij de Voedselbank, he. Dus dit is niet per definitie wat we kunnen halen? Nee, het is maar net wat de Voedselbank te bieden heeft. Dani, heb je er een beetje vertrouwen in? Ik denk het wel. Ik hoop dat zeker de helft te vinden is. Eerst gaan we kijken hoe het werkt bij de Voedselbank. Komen jullie met me mee? Ja. Tot later. Fingers crossed. Doei. Doei. De bedoeling is dat je een kratje pakt en het op de band zet en er van alle artikelen er EEN in doet. En dat Tess aan de andere kant twee komkommers erin doet en drie citroenen. Ja, heel goed. En nog een brood. Moet het in hetzelfde krat? We moeten twee kratjes vullen tegelijkertijd. Oke. Ja, maar jij moet dus dit brood in dat andere kratje… Een beetje verwarrend. Een van beide of een van een? Ehm...O, twee komkommers. Zie je, jij let goed op. Wat is de Voedselbank eigenlijk? Een Voedselbank is een vrijwilligersorganisatie die voedselverspilling tegengaat en armoede wil bestrijden. Ondertussen zijn we hier met 400-500 vrijwilligers om iedere week dit soort pakketten klaar te maken voor mensen die anders te weinig te eten hebben. Wat vind je daarvan, Dani? Supergoed dat jullie dit doen. Wanneer krijg je dan zo'n voedselpakket? Als je arm bent en heel weinig inkomen hebt. De Voedselbank krijgt producten gratis van supermarkten. Het zijn dingen die overblijven of waarvan de verpakking kapot is. Alles wordt gecontroleerd of het nog goed is. Dit is dan zo'n voorbeeld. Je kunt je wel voorstellen dat je dit niet zou kopen in de winkel. Je wel iets hebben wat veel mooier is qua verpakking. Dat het er gewoon netjes uitziet. Ja, maar deze is nog wel helemaal goed? Dit product hierin is helemaal goed. Maar deze hele pallet wordt weggegeven. De leverancier bepaalt dan: We gaan alles uitsorteren want dat kost ook een hele hoop geld. En die zeggen dan gewoon: De hele pallet weg.
Joep, ik heb hier soep. Dat is heel flauw, sorry. Oh wat erg. We komen helpen. Doet hij gewoon even. Dat was 'm. Oh nee. Pas op het allerlaatste moment worden de verse producten opgehaald. Vlees, melk, kaas en alles wat in de koeling moet. Hallo, goeiedag. Goeiedag. Niels. Heb je slagroomtaarten? Nee. Geen slagroomtaarten. Dat valt tegen. Dani. Ja. Hoofd voedsel. Hoofd voedselinbreng. Wat is dit? Melk en groenten met de datum van vandaag. Wat is hier dan mis mee? Na deze datum mogen wij ze niet meer verkopen. Dus er is een verschil tussen de houdbaarheidsdatum en de datum dat het verkocht kan worden. Dus we kunnen dit nog gewoon veilig eten. Ja hoor. Oke. Ik voel me of een gangstermuziekje hier overheen. Zitten we allemaal in dezelfde wijk? Let's go.Oh shit. Oke, rust en regelmaat. Dit hebben we verkeerd aangepakt. Is niet erg. Het leeft nog. Niet. Het was nooit levend. Heb je wel eens van vloerbrood gehoord? Hier heb je vloerbrood. Ik vind het wel een hele goede grap. Ik denk dat wij hier niet meer mogen blijven. De gevulde kratjes gaan naar het uitdeelcentrum. Daarnaast heeft de Voedselbank tegenwoordig ook iets nieuws. Een nieuwe ronde, nieuwe kansen. Een weggeefwinkel. Waar mensen de producten zelf kunnen uitkiezen. Dit is dan de winkel, Dani. Zo. Zullen we er eens langslopen? Ja. We hebben alles bij elkaar gezet. Wat is er nieuw aan dit concept? Vanmorgen waren jullie op het grote distributiecentrum. En daar pakten wij de kratten in. Dus bepaalden wij wat de mensen meekregen. En straks komen hier de mensen en dan zien ze deze bordjes. Als ze van een klein gezin zijn, een man en een vrouw bijvoorbeeld, dan mogen ze hier EEN product uitkiezen. En grote gezinnen mogen dan twee producten uitkiezen. En zo gaan ze straks door de winkel. En dan mogen ze weer uit elk soort product een keus maken. Nou, we gaan winkelen. Is het moeilijk om hier wel eens wat te kiezen…terwijl je eigenlijk twee dingen wil maar dat kan dan niet? Nee, ik vind dat niet moeilijk want ik ben al blij met wat ik krijg. Ik zou satésaus wel heel lekker vinden. Oh dat is heel lekker. Welkom in de winkel. Dit is vandaag jullie assistent, die krijg je er gratis bij. Hallo. Welke, de blauwe? Hotdogs! Hotdogs! Hotdogs! Oke, en door. Hoe zijn jullie eigenlijk hier terechtgekomen? Ja, dat is eigenlijk een beetje mijn schuld. Het is niemands schuld volgens mij toch. Nee. Nee, ik ben mijn werk verloren. En vlak daarna ben ik ernstig ziek geworden. En ehm... Wat heb je als ik vragen mag? Kanker heb ik gehad. Ja, dat was uitgezaaid. En ja, dan kom je niet meer aan het werk. Hoe gaat het nu met jou? Nu gaat het goed. Ja, we gaan goed. We zijn nu een jaar schoon. Dus we hebben feest. Jaaa! Oke, gang, we zijn terug. Tevreden met de buit? Ja. Waar ben je het meest blij mee? Met de pannenkoeken. En met de dubbelvla. Gaan jullie dat vanavond eten? Ja. Ik denk het wel, he. Yes, pannenkoeken! Pannenkoeken! Wat ik me nog afvroeg, he meiden, want jullie zitten ook op school...zijn jullie daar dan open over dat jullie bij de Voedselbank zitten? Ik wel. Toen zag je wel allemaal gezichten kijken van… wat is dat, waarom gaat ze erheen? Vond je dat moeilijk? Je hebt wel het gevoel dat kinderen je daarmee gaan pesten. Maar dan even later dan gebeurt het niet en dan ben je wel gewoon opgelucht. Dus dat is wel fijn. Ik vind je stoer, echt. Ik bedoel, om zoiets te doen voor al je klasgenoten. Dat is wel spannend, toch? Lijkt mij. En jullie hebben een trampoline. Ben ik een beetje jaloers op. Jaaaaaaaaaa!

Wat doet de voedselbank?

Mensen die weinig geld hebben, kunnen voor hun boodschappen naar de voedselbank. Hier zorgen vrijwilligers voor voedselpakketten met producten die in de supermarkt niet meer verkocht kunnen worden, maar nog hartstikke goed zijn. Dani en Tess gaan kijken of ze bij de voedselbank ook pannenkoeken hebben. 

Armoede bestrijden en voedselverspilling tegengaan

Hi, ik ben Query. Ik ga je iets vertellen over witwassen. Witwassen is het verbergen van geld, voorwerpen of goederen die afkomstig zijn uit een misdrijf. Het doel is om het uit te kunnen geven zonder dat duidelijk wordt dat het illegaal verdiend is. Bij witwassen weet je dus niet meer waar het gestolen geld eerst vandaan kwam. Zo is het lastig te achterhalen dat het geld eerst illegaal verdiend is. Het gaat bijvoorbeeld zo. 
Deze crimineel heeft geld verdiend op een illegale manier, bijvoorbeeld door het illegaal handelen van drugs of huizen. Dat illegaal verdiende geld noemen we ook wel zwart geld. Dit is pas echt iets waard als je het ook kan uitgeven. Maar om dat te doen, moet het eerst worden witgewassen. Want hoe verklaar je anders waar al dat geld vandaan komt? 
'Uhm, meneer, waar heeft u al dat geld vandaan?' 'Ja, het komt zomaar uit de lucht vallen... Ehm... Pizza's? Ik heb het in m'n restaurant verdiend.' 
Deze crimineel kan het geld op verschillende manieren witwassen, bijvoorbeeld door de inkomsten op de naam van een restaurant te zetten. Hij verkoopt veel pizza's, maar creëert ook neppe omzet en dus extra winst. Hierdoor lijkt het alsof hij meer pizza's verkocht heeft en zo aan al dat geld is gekomen. 
'Slim toch? Kind kan de witte was doen.' 'Nou, niet echt. Het is namelijk hartstikke strafbaar en wij zijn dagelijks bezig met het opsporen van witwasserij.' 
Door witwassen laat je handelingen die eigenlijk echt niet mogen eruitzien alsof ze wel mogen. Geld dat is verdiend op een verboden en dus illegale manier, wordt via een financieel trucje vermomd tot zogenaamd eerlijk verdiend geld.

Wat is witwassen?

Illegaal verdiend geld wordt ook wel zwart geld genoemd. Dit geld is pas iets waard als je het ook kan uitgeven. Daarom doen criminelen alsof ze het eigenlijk op een andere manier verdiend hebben, bijvoorbeeld met een restaurant. Dit noem je witwassen.

Zwart geld legaal laten lijken

Hallo? Hallo? Dag Pascal, welkom in deze kamer. Ik heb jou opgesloten. Opgesloten? Om te ontsnappen krijg je van mij een opdracht en je moet voltooien. Wat voor opdracht dan? 6164. Een pincode misschien? Zou kunnen toch? Is het een pincode. Dat klopt, maar om te kunnen ontsnappen uit deze kamer moet je het antwoord vinden op deze vraag. Waarom heeft een pincode vier cijfers? Even kijken hoor, waarom een pincode vier cijfers heeft. Er is dus een code die eigenlijk alleen de eigenaar van de bankpas weet. Is een soort geheime code eigenlijk. Dan weet ik eigenlijk nog steeds niet...sorry. Heb jij misschien iets van een hint of zo, iets kleins of zo? De afkorting voor PIN betekent persoonlijk identificatienummer. In 1985 deed de toenmalige minister van Verkeer, Neelie Smit-Kroes, de allereerste pinbetaling bij een benzinestation. Even kijken, het staat voor persoonlijk identificatienummer. Ja, een soort van, kijk, een tankstation, toch die Nelly, nog wat, die pinde bij een tankstation? John Shepherd-Barron staat erop. Ja, daar staat die de naam. John Shepherd-Barron. Bent u John Shepherd-Barron? En zo ja, wat heeft u te maken met de PIN-code? Die heb ik bedacht toen ik de geldautomaat aan het ontwikkelen was. Ik ken de geldautomaat waarmee je geld uit de muur haalt en zo bij de supermarkt. Zeker. In die tijd kon je nog niet digitaal betalen. Geld haalde je bij de bank en als de bank dicht was had je dikke vette pech. Slim bedacht, maar wat ik moet weten is waarom heeft de pincode maar vier cijfers? Goeie vraag. Let maar op. Onthoud: 5290. Makkelijk. Vijf. Twee. Negen. Nul. Correct onthoud nu: 86729. Negen. Oeh, acht zes, zeven twee... is toch wel een stuk moeilijker eigenlijk. Precies. Daar had mijn vrouw dus ook last van toen ik een pincode bedacht. Had je het over mij? Ja, dat je maar vier cijfers kan onthouden. Oké, dus wacht even, dat is serieus het antwoord. Het goede antwoord is omdat de vrouw van John Sheppard Barron maar vier cijfers kon onthouden. Ik heb jou onderschat. Ja? Yes, dat is het goeie antwoord. We kunnen naar buiten. Trakteer jij effe op een drankje. Ik hoef je pincode niet te weten, want eh...contactloos.

Waarom bestaat een pincode uit vier cijfers?

Je pinpas is beveiligd met een code, die alleen jij weet: je pincode. Maar waarom bestaat die eigenlijk uit vier cijfers, en niet meer? Pascal gaat op zoek naar het antwoord.

Een geheime code die makkelijk te onthouden is

Vroeger was voetbal echt een jongenssport. "Ze zweten, zwoegen en ploeteren door de modder voor de eer van hun school." Meisjes die voetbalden, dat konden mensen zich niet voorstellen. Het was lange tijd zelfs verboden. Meisjes zouden niet gebouwd zijn om te voetballen en de voetbalbond vond het geen gezicht als meiden zouden rennen, hijgen en zweten op het veld. In 1955 veranderde dat. De Dames Voetbal Bond is toen opgericht voor vrouwen die willen voetballen en inmiddels lopen op de meeste voetbalclubs ook flink wat meiden rond. 
Vorig jaar voetbalden er zo'n miljoen jongens en mannen bij een club en 160.000 meisjes en vrouwen. Soms spelen jongens en meisjes samen in een team, soms los van elkaar. Maar een echt verschil, dat is er eigenlijk niet. De bal is hetzelfde en ook de spelregels zijn bij jongens en meisjes hetzelfde. Wel een groot verschil is er bij de profvoetballers. En dan natuurlijk niet in de spelregels, maar wel in de manier waarop ze worden betaald. 

Topvoetballers als Ronaldo en Messi krijgen meer dan €100 miljoen per jaar, terwijl dat bij de bestbetaalde vrouwen een paar miljoen is. Veel minder dus. Maar dat begint een klein beetje te veranderen. 
De voetbalvrouwen van Oranje krijgen voortaan van de voetbalbond KNVB net zo veel geld als de mannen. "Alles wat de KNVB onder controle heeft, wordt uiteindelijk nu hetzelfde betaald. Inderdaad, het maakt niet uit wie je bent, maar, ja, volgens mij is dat iets heel moois." 
De voetbalsters zijn blij, ze vinden het een goede stap naar meer gelijkheid. Maar er blijft een groot verschil, want de KNVB gaat alleen over het geld dat de voetbalsters krijgen als ze spelen voor Oranje. Maar ze spelen natuurlijk ook voor hun eigen club en daar krijgen ze natuurlijk ook geld van. En van hun sponsor of meerdere sponsoren. Die betalen meestal meer aan mannen. Voorlopig blijft er dus ongelijkheid tussen voetballende mannen en vrouwen.

Zijn er verschillen tussen mannen- en vrouwenvoetbal?

Vroeger was voetbal echt een jongenssport. Voetbal is zelfs een tijdje verboden geweest voor meisjes. Inmiddels is dit niet meer zo en lopen bij de meeste voetbalclubs ook flink wat meiden rond. Er is geen echt verschil, behalve bij de profvoetballers. Vrouwen krijgen veel minder betaald dan mannen.

Dezelfde spelregels, maar minder betaald

Is het snugger of is het kletspraat? We zullen het zien. Wat moet je doen als je veel geld wil verdienen? Dan moet je fonteinschoonmaker worden. Fonteinschoonmaker? En wie bent u precies dat u dat zo goed weet? Ik ben Siem Kruikenwasser, duikinstructeur, en ik leer de schoonmakers van fonteinen hoe ze zoveel mogelijk muntjes moeten opduiken. Die hoeven niet alleen de fonteinen schoon te maken? Nee want dat geld in de fonteinen is voor de schoonmakers hé. Dat moeten ze allemaal opduiken want dat is hun salaris. Ah en is dat veel geld? Dat hangt er vanaf he. Je hebt goede fonteinen, slechte fonteinen. Bij een goede fontein kan je zomaar honderden euro’s per dag verdienen. Zo echt waar?! Ja. En u? Wat doet u dan? Wat is uw rol? Ik geef de cursus. Kijk! Dit is de instructiefontein en oh ja dat is stom. Wat? Nou ik ben mijn instructiemuntjes vergeten, heb jij misschien even wat eurootjes bij je? Ja, ja ik heb volgens mij… Super, gooi er maar even in dan. Gewoon alle muntjes die je hebt dan. O, maar als ik muntjes gooi dan mag ik ook wensen doen he? Ja. Want je mag een wens doen. Ja, juist! Sterker nog, hoe meer muntje je erin gooit, hoe meer wensen je mag doen. Oke, dan wens ik elke dag ijs. En ik wens een hondje. Ah ja. Ik wens een raket naar de maan. Tuurlijk, doe maar, gooi er maar allemaal uit. Wacht even, nou zijn ze op mijn muntjes. Oke, maar heb je een pinpas, want die mag er ook in. Een pinpas? Ja of creditcard. Ik heb ergens wel een pinpas. Ja. Wacht even. Moet ik een tikkie sturen? Ik heb nog nooit een pinpas in een fontein zien liggen. Nou eens moet de eerste keer zijn toch? Kletspraat. Kletspraat? Maar hoe zit het dan wel? Fonteinschoonmakers krijgen gewoon salaris. Meestal gaat het geld dat mensen in een fontein gooien naar een goed doel. Soms is dat wel een miljoen euro per jaar, zoals bij de Trevifontein in Rome. Ze kunnen best wel wat missen, moet de Italiaan Robert hebben gedacht. Jarenlang haalde hij elke dag stiekem muntjes uit de fontein. Volgens de politie viste hij er honderden euro’s per dag uit. Dat zal hem een flinke spaarrekening hebben opgeleverd, want vierendertig jaar lang kon hij elke dag zijn gang gaan. Toen is hij opgepakt. Geld in een fontein gooien, gebeurt al honderden jaren. Dat komt omdat schoon water vroeger niet vanzelfsprekend was. Dus als er een bron met schoon water werd gevonden, dachten mensen dat dit het werk was van een God. Als dank gooiden mensen muntjes in het water. Later is men gaan geloven dat het ook nog geluk bracht. Blijkbaar zijn veel mensen op zoek naar geluk, want nog elke dag wordt er veel geld in fonteinen gegooid. Het water zou ik alleen niet meer drinken, daar wordt je lichaam niet echt gelukkig van.

Fonteinschoonmakers verdienen veel geld

In fonteinen liggen heel veel muntjes die mensen erin gooien als ze een wens doen. Is dat geld voor de schoonmaker van de fontein of zou er iets anders mee gebeuren?

Is het snugger of kletspraat?

En uw gastvrouw van vandaag is Sosha Duysker! Ja, lieve mensen, daar zijn we weer, met een nieuwe Waarom? Daarom! Vragen die in een paar minuten zijn uit te leggen, op te lossen of te beantwoorden. En de vraag van vandaag is...Nou, inderdaad, waarom hamsteren we eigenlijk? Wie hamster, legt een voorraadje aan van iets wat van die bang is dat hij straks niet meer te krijgen is om in tijden van nood voor zichzelf te zorgen. Je kunt eten hamsteren, maar ook hele andere dingen zoals wc-papier. Hamsteren is vooruitdenken. Dieren doen het ook, die leggen wintervoorraadjes aan. Mensen hamsteren omdat er een natuurramp op komst is of een pandemie. Dat merkten we toen Corona uitbrak. Maar het gekke is, eigenlijk is dat hamsteren dus helemaal niet nodig, want onze voorraden zijn behoorlijk groot. En toch doen we het, we hamsteren omdat anderen het ook doen. Het is eigenlijk een soort kuddegedrag. Kijk, als jij op het nieuws ziet dat iedereen wc-papier aan het inslaan is en je ziet die lege schappen in de supermarkt. Dan ga je toch denken ja, ik koop ook maar wc-papier, want anders zit ik zonder. Maar juist door te hamsteren gebeurt datgene waar we zo bang voor zijn: spullen raken echt op of zijn bijna niet meer te krijgen en daardoor gaan de prijzen omhoog. Want hoe moeilijker iets te krijgen is en hoe meer mensen het willen hebben, hoe duurder het wordt. En dat kan gevaarlijk zijn als je medicijnen hamster bijvoorbeeld. Mensen die ze echt nodig hebben, die zitten dan straks zonder. Hamsteren moet je dus eigenlijk gewoon overlaten aan, precies, de hamster. Zo, dat was hem weer, tot de volgende Waarom? Daarom!

Waarom hamsteren mensen?

Toen de coronacrisis uitbrak, gingen veel mensen hamsteren: heel veel voedsel en wc-papier inslaan voor het geval het op zou raken. Het lijkt misschien slim, maar juist door te hamsteren, raken spullen op en worden de prijzen steeds hoger. En het is in onze maatschappij ook helemaal niet nodig.   

Een voorraadje aanleggen voor het geval dat

Sparen of uitgeven?

Gele tulpen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.